Zabawki naszych praprzodków

Zabawki towarzyszą ludzkości od dziesiątek tysięcy lat, choć samo słowo „zabawka” jest relatywnie nowe, pochodzi z XVI wieku. Zabawki były znane już przedstawicielom najdawniejszych cywilizacji – starożytnym Egipcjanom oraz mieszkańcom doliny Indusu. Pierwsze obiekty odkryte przez archeologów, które mogły mieć zastosowanie jako zabawki, pochodzą sprzed 30 tysięcy lat. Nie jest jednak pewne, czy służyły do zabawy czy używano ich podczas praktyk religijnych. Pierwsza znana nam zabawka, to odkryta na włoskiej wyspie nieopodal Sycylii lalka. Wraz z nią znaleziono malutki garnuszek i wyposażenie niewielkiego pokoiku. Znalezisko datuje się na 2 tysiące lat przed naszą erą. Jak widać, już wtedy znana była koncepcja domku dla lalek.

Historia zabawek dobrze ilustruje historię rozwoju cywilizacji, jeśli chodzi o technikę wytwarzania oraz przedstawiane przedmioty. Najstarsze zabawki zazwyczaj imitowały ludzi, wykonywano je z gliny, kamienia, drewna, czasem także kości, skóry lub sierści. Malowano je i dodawano włosy i ubrania.

Konikiem na biegunach przez historię

W epoce antycznej pojawiły się pierwsze zabawki mechaniczne, a także zaczęto w ich produkcji wykorzystywać ceramikę. Legenda głosi, że grzechotka powstała, gdy filozof Archytas z Tarentu poszukiwał rozwiązania problemu zakłócania dyskusji filozoficznych przez małe dzieci. Grzechotki okazały się świetnym narzędziem absorbującym ich uwagę. Jeśli chodzi o zabawki mechaniczne, to właśnie antykowi zawdzięczamy zabawki takie jak jo-jo czy puzzle mechaniczne. Chłopcy korzystali często z miniaturowych mieczy oraz łuków, jednak były one uznawane za imitację broni, a nie zabawkę. Czas spędzany z tymi narzędziami był bardzo ważny, ponieważ większość chłopców musiała umieć w przyszłości sprawnie posługiwać się ich „dorosłymi” wersjami. Warto wspomnieć też o wykorzystywaniu zabawek jako elementów rytuału przejścia. Powszechną praktyką było poświęcanie przez dziewczynki swoich zabawek bogom w przededniu ślubu. Była to metafora ich przejścia w dorosłość.

Średniowiecze stanowiło regres z punktu widzenia historii zabawek, zabawki były zazwyczaj mniej zdobne i prostsze konstrukcyjnie, niż miało to miejsce w starożytności. Zabawki bardziej skomplikowane zaczęły powstawać dopiero pod koniec wieków średnich. To właśnie z tego okresu wywodzi się chociażby koń na patyku, będący prototypem popularnego później konia na biegunach.

Zabawki stały się beneficjentem rozwoju nauki i sztuki, jaki nastąpił w renesansie. Powstawały cechy specjalizujące się w ich produkcji, głównie z drewna, co stanowiło namiastkę produkcji masowej. Do wytwarzania zabawek zaczęto wykorzystywać bardziej zaawansowane materiały, jak na przykład papier mâché (czyli makulatura z dodatkiem substancji wiążących i uszlachetniających) w produkcji lalek. Inny przykład postępu w przemyśle zabawkarskim to wykorzystywanie wosku z dodatkiem pigmentem i tłuszczem, by stworzyć imitację ludzkiej skóry.

Przełomem w historii zabawek w cywilizacji zachodniej okazała się era oświecenia (XVIII wiek). Dzięki rozwojowi myśli filozoficznej, dzieci przestały być traktowane jak „mali dorośli”, którzy musieli uczestniczyć w produkcji dóbr i walce rodziny o przetrwanie. Zaczęto dostrzegać ich odmienne potrzeby i autonomię w społeczeństwie. Dzięki temu bardziej wrażliwemu spojrzeniu, stało się możliwe zaprojektowanie lepszych dla rozwoju dziecka zabawek. To właśnie w tym czasie rozpowszechniły się maskotki, latawce, zabawkowe powozy, zabawkowe koła, a także gry planszowe. Te ostatnie były ważnym elementem dbania o rozwój umysłowy dzieci, na który nacisk kładziono zwłaszcza w wieku XIX. Niektóre tworzone wówczas zabawki mogły stanowić prawdziwe dzieła sztuki inżynierskiej. Dla przykładu, w bogatych domach wiktoriańskiej Anglii, najmłodsi spędzali czas z mechanicznymi zwierzętami czy pociągami, a dziewczynki bawiły się pięknymi porcelanowymi lalkami, mieszkającymi w wystawnych domkach.

Popularność utrzymywały także prostsze zabawki, zwłaszcza, że rewolucja przemysłowa pozwoliła na obniżenie kosztów ich produkcji. Do ulubionych rozrywek dzieci należała gra w bierki, hacele, a także kręcące się bączki. W niedzielę zaś nietrudno było dostrzec zabawki z motywami religijnymi, na przykład arkę Noego.

Najnowsza historia zabawek

Prawdziwą rewolucją w branży zabawkarskiej stało się wynalezienie plastiku w 1897 roku. W krótce stał się on głównym materiałem, z jakiego produkowano zabawki. Na początku XX wieku niezwykłą popularność zdobyły także samochodziki i zabawkowe pociągi oraz pluszowe misie.

Po drugiej wojnie światowej nastąpił prawdziwy boom na zabawki. Dzięki bogaceniu się społeczeństw oraz ostatecznemu odejściu od pracy dzieci, plastikowe i metalowe zabawki na stale zagościły w gospodarstwach domowych. Powojenne lata przyniosły też powstanie wielu kultowych dziś marek zabawek takich jak duńskie Lego, czy stworzona w 1959 roku lalka Barbie. Zabawki stały się nierozłącznym towarzyszem popkultury i elementem marketingu. Coraz częściej stanowiły one wyobrażenie postaci z filmów i komiksów, a z czasem również z gier komputerowych.


         

Zabawki, jak dobrze widać po przeanalizowaniu ich historii, są ważnym elementem rozwoju umysłowego i ruchowego dziecka. Historycznie ich rola zwiększała się, gdy dziecko było w kulturze postrzegane coraz bardziej jako istota o specyficznych potrzebach i rosła ilość jego czasu wolnego. Obecnie sklepy z zabawkami oferują szeroki wybór pięknie wykonanych i funkcjonalnych zabawek, dostosowanych do wielu dziecięcych gustów i zainteresowań. Rodzice mają więc możliwość realizowania dziecięcych marzeń i potrzeb w tym niezwykle ważnym, formacyjnym okresie życia, jakim jest dzieciństwo.